POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI – CZYM JEST, SKĄD SIĘ
BIERZE, JAK JE PODNIEŚĆ?
Przygotowała: mgr Klaudia Sokołowska – psycholog; dla wychowanków Bursy Szkolnej w
Ostrowie Wielkopolskim.
Poczucie własnej wartości jest niezwykle ważne dla naszego samopoczucia i równowagi psychicznej. Wpływa na wiele sfer życia, jak np. relacje z innymi osobami, zaangażowanie w różne działania, życie zawodowe. Poczucie własnej wartości często bywa zaniżone. Celem niniejszego artykułu jest wyjaśnienie czym dokładnie poczucie własnej wartości jest, dlaczego tak często bywa obniżone oraz co można zrobić, żeby je podnieść.
Zapraszam do lektury.
Przede wszystkim wyjaśnijmy sobie, co to właściwie jest poczucie własnej wartości. Można je opisać jako opinię na swój temat, która jednak musi spełniać dwa warunki. Pierwszym z nich jest to, że musi być realistyczna, czyli jesteśmy szczerzy w tej ocenie i zdajemy sobie sprawę ze słabych i mocnych stron. Drugim warunkiem jest to, że opinia musi być doceniająca. Istnieje stanowisko, że kluczowy jest stosunek zalet do wad, które w sobie dostrzegamy, przy czym oczywiście zalety powinny przeważać nad wadami. Poczucie własnej wartości bywa stosowane często zamiennie z pojęciem samooceny. Aronson – jeden z psychologów – opisuje samoocenę jako oszacowywanie wartości samego siebie, czyli tego w jakim stopniu w swoich odczuciu jesteśmy dla siebie dobrą i przyzwoitą osobą. Ważne jest także, żeby poczucie własnej wartości było zdrowe, czyli żebyśmy byli świadomi, że wszyscy jesteśmy tak samo wartościowi – ani bardziej, ani mniej.
Poczucie własnej wartości ma wpływ między innymi na to jak często odczuwamy negatywne emocje, jak radzimy sobie ze stresem i z samotnością, jak czujemy się w swoim własnym towarzystwie, jak funkcjonujemy w grupie, jak bardzo wytrwali jesteśmy w dążeniu do wyznaczonych sobie celów. Osoba, która ma zdrowe poczucie własnej wartości potrafi dostrzec swoje mocne strony, być asertywna, przyjmować pomoc innych, przyznawać się do błędów, radzić sobie ze zmianami, szanować inne osoby i dawać im wsparcie. Różne wydarzenia – zarówno pozytywna dla nas, jak i negatywne – wpływają na to, w jaki sposób odbieramy swoją wartość. Wpływ ma to, jak postrzegamy siebie samych i jak się czujemy, czym się zajmujemy, czy mamy bliskie osoby, ile mamy pieniędzy i wiele innych czynników. Mając na uwadze, że każdy z nas jest tak samo ważny wiemy, że nie musimy się do nikogo porównywać i z nikim konkurować. Po prostu ważne jest to, żeby potrafić oddzielić swoją wewnętrzną wartość od tego, co dzieje się dookoła. Dzięki doświadczanej miłości i rozwojowi możemy poczuć większą satysfakcję ze swojej wartości. U dziecka bardzo ważna w kształtowaniu się poczucia własnej wartości jest postawa rodziców wobec niego, która powinna opierać się o bezwarunkową akceptację, a także darzenie dziecka szacunkiem i tolerancja wobec niego oraz jasne zasady. Ważne jest także to, co ma miejsce w szkole, czyli docenianie ucznia, motywowanie oraz sprawiedliwe podejście, a także relacje z rówieśnikami. Na kształtowanie poczucia własnej wartości wpływ mają także czynniki anatomiczno-fizjologiczne.
Działania, mające na celu budowania adekwatnie wysokiego poczucia własnej wartości (czyli ani niskiego ani przesadnie wysokiego) można podjąć w każdym momencie. Dużo zależy od sposobu myślenia, w związku z czym pomocne będzie na pewno pozbycie się negatywnego myślenia. Warto pamiętać, że myśli mają wpływ na emocje. Istnieją myśli, przez które czujemy
się źle ze sobą i nie jesteśmy z siebie zadowoleni, czyli np. myśli osądzające, które zaliczane są do tzw. zniekształceń poznawczych. Podstawą do poradzenia sobie z tymi myślami jest rozpoznanie ich i zastąpienie innymi, bardziej racjonalnymi. Na przykład: jeśli ktoś nas obraża możemy pomyśleć, że faktycznie jest tak jak mówi i że nasza wartość jest mała, ale możemy też wziąć pod uwagę inne opcje, np. że jest to tylko zdanie tej osoby i wcale nie ma racji. To my mamy wpływ na to, który sposób myślenia wybierzemy i jak ukształtowane będą nasze myśli. Dlatego dobrze jest pracować nad elastycznością myślenia. W sytuacjach gdy nakładamy na siebie nierealnie wysokie oczekiwania, możemy się rozczarować nawet jeśli uda nam się w połowie zrealizować to, co chcieliśmy, ponieważ nie udało nam się zrealizować wszystkiego. To, że coś się komuś nie udało w 100% nie oznacza, że jego wartość jest mniejsza, w żadnym wypadku nie czyni go głupim, niesumiennym itp. Po prostu warto myśląc o tym, skupić się na konkretnej sytuacji, a nie na ocenianiu siebie. Czyli zamiast myśleć w kategoriach „jak zwykle nie zrobiłem tego tak, jak powinienem, bo jestem zbyt głupi i leniwy”, pomyśl np. „teraz nie wykonałem zadania w 100% tak jak bym chciał, ale w przyszłości postaram się zrobić to lepiej”.
Nie próbuj też czytać w myślach innych osób, bo tak naprawdę nie wiesz co mogą o Tobie myśleć, a myślenie o tym może skutecznie obniżyć Twoją samoocenę. Działania innych osób mogą wynikać z wielu czynników, a niekoniecznie być efektem tego, że np. Ciebie nie lubią lub są na Ciebie źli. Warto także przyjrzeć się i pielęgnować swoje mocne strony, które każdy człowiek posiada. Możesz spróbować zapisać na kartce kilka swoich pozytywnych cech. Jeśli masz z tym trudność, zastanów się co mogłaby powiedzieć o Tobie bliska Ci osoba. Możesz skorzystać z
rozpoczętych zdań i spróbować je dokończyć:
1) Cieszę się, że jestem/potrafię ………………
2) Moja mama/przyjaciel powiedziałby o mnie, że ………………
3) W ciągu ostatniego roku rozwinęłam się pod względem …………………./ stałam się mniej/bardziej ……………
Takie ćwiczenie sprawia, że bardziej skupiasz się na swoich mocnych stronach. Podobne ćwiczenie można wykonać z kolegą/koleżanką lub z kilkoma osobami. Każde z was niech weźmie kartkę i napisze na niej po kilka przykładów tego co lubi, jaki jest, jakie ma cele i marzenia, jakie ma osiągnięcia i hierarchię wartości. Zapisuj tylko pozytywne rzeczy na swój temat. Pamiętaj, że nie musisz być doskonały. Jeśli uważasz, że jesteś na przykład pomocny, ale znasz osobę, która Twoim zdaniem jest bardziej pomocna niż ty, to nie znaczy, że nie posiadasz tej cechy. Nie musisz być w czymś najlepszy, że przypisać sobie konkretną cechę. W następnej kolejności każda z osób przedstawia to co zapisała pozostałym. Dzięki temu umacnia się znaczenie tych pozytywnych cech oraz można uzupełnić swoje mocne strony o zapisy kolegów/koleżanek, o których wcześniej nie pomyśleliśmy. Skupienie się na mocnych stronach i przedstawienie ich komuś sprawia, że jest się bardziej zmotywowanym do pielęgnowania ich.
Kolejną bardzo ważną rzeczą, która pomoże ci umocnić poczucie własnej wartości jest wybaczanie sobie. Jesteśmy tylko ludźmi. Każdy z nas kieruje się swoimi wartościami i każdy z nas stoi codziennie przed licznymi wyborami. W związku z tym zdarza się, że popełniamy błędy, które mogą obniżać poczucie własnej wartości. Dlatego ważne jest to, żeby umieć sobie wybaczyć. Kiedy popełnisz błąd po prostu przyznaj się przed sobą do niego, weź za niego odpowiedzialność i wyciągnij z niego wnioski na przyszłość oraz – jeśli jest taka możliwość – spróbuj go naprawić. Pozwala to odzyskać radość z życia i iść naprzód. Wpływ na kształtowanie się pozytywnego obrazu ma także relaksacja. Warto wypróbować ćwiczeń, które polegają między innymi na tym, że w świadomy sposób rozluźniamy po kolei różne mięśnie, co powoduje odprężenie, a systematyczność takich ćwiczeń sprawia, że w bardziej pozytywny sposób zaczynamy odbierać siebie. Dla poczucia własnej wartości ważna jest postawa akceptacji, zarówno w stosunku do siebie, jak i do całego świata. Chodzi o to, żeby widzieć, co się dzieje, czuć to, doświadczać i przyjmować takim, jakim jest, nie kontrolować tak silnie. Jeśli oceniamy sami siebie i przyrównujemy się do innych, to obniżamy nasze poczucie własnej wartości. Oczywiście nie ma nic złego w podziwianiu innych osób i dążeniu do bycia w jakiejś dziedzinie tak dobrym jak one. Podobnie dużą wartość dla naszego poczucia własnej wartości ma dawanie i nie chodzi tu o dobra materialne. Wystarczy obdarować inną osobę uśmiechem, dobrym słowem, cierpliwością. Takie działania nie tylko służą innym, ale my sami czujemy wtedy satysfakcję. Dostrzegaj w sobie mocne strony. Warto być świadomym swoich wad, żeby zacząć nad nimi pracować, ale przesadne skupianie się na nich nie jest korzystne. Pamiętaj przede wszystkim, że każdy człowiek ma jakieś wady, wszyscy jesteśmy różni. Ponadto, każdy popełnia błędy i ani to, ani fakt, że nie zrealizowałeś 100% tego, co zaplanowałeś, nie czyni Cię mniej wartym. Mam nadzieję, że podane wskazówki pomogą Ci w budowaniu poczucia własnej wartości na prawidłowym poziomie.
Zachęcam także do rozszerzenia wiedzy o pozycje zawarte w bibliografii.
Bibliografia:
1) Kata J. (2018.) Poczucie własnej wartości u młodzieży. Wymiar teoretyczny i praktyczne implikacje. Nauczyciel i Szkoła, 3, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie.
2) Schiraldi G. (2011.) 10 prostych sposobów na budowanie poczucia własnej wartości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
3) Biernat R. (2016.) Troska o poczucie własnej wartości dzieci w rzeczywistości szkolnej – wymiar teoretyczny i praktyczne implikacje. Społeczeństwo, edukacja, język, 4, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Płocku.
4) Szumiło E. Budowanie poczucia własnej wartości jako istotne działanie w strategiach radzenia sobie ze stresem.